کارشناسان حوزه فرهنگ و دست‌اندرکاران صنعت نشر، گرانی کتاب را تاثیرگذارترین عامل در تعیین وضعیت بازار کتاب می‌دانند و معتقدند قیمت کتاب، با شاخص سرانه مطالعه در کشور، ارتباطی مستقیم دارد. این تحلیل، البته مخالفانی هم داشته که در هردوره سعی کرده‌اند با مقایسه قیمت کتاب و مثلا قیمت پیتزا و ساندویچ و… آن را به چالش بکشند اما با این‌همه، افزایش تصاعدی قیمت کتاب در چندسال اخیر، موضوعی نیست که بتوان از تاثیر آن بر توان خرید مخاطبان که عموما به دهک‌های میانی و پایین جامعه تعلق دارند، چشم‌پوشی کرد.
بررسی وضعیت بازار کتاب و سیر صعودی قیمت کتاب، در پنج-شش سال اخیر و تجسم نموداری که با شیب فزاینده، فضای اقتصاد فرهنگی را می‌شکافد و پیش می‌رود، می‌تواند پارامترهای تحلیلی روشنی را در اختیارمان قرار دهد. در این زمینه، آخرین و تازه‌ترین آمارهای تحلیلی منتشر شده از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، «آمار نشر کتاب در دی‌ماه 1400» است.
مطابق با اطلاعات این گزارش، میانگین قیمت کتاب‌های منتشر شده در این ماه، برابر بوده است با 71 هزار و 176 تومان. باید توجه داشت که این رقم، میانگین قیمت کتاب‌ها در تمام گروه‌های یازده‌گانه‌ی دیوئی است؛ و فی‌المثل قیمت کتاب‌های گروه کمک‌درسی و علوم عملی در این ماه، به ترتیب برابر بوده با 99 هزار و 354 تومان و 88 هزار و 556 تومان.
بررسی بهای متوسط کتاب در دی‌ماه سال‌های اخیر (1395 تا 1400) ما را به نموداری می‌رساند که خود، گویای ماجراست:
وضعیت بازار کتابدر جدول زیر هم می‌توان تطبیق درصد رشد قیمت کتاب را در دی‌ماه هر سال نسبت به سال قبل مشاهده کرد:
وضعیت بازار کتابتوجه به شیب نمودار تورم در حد‌فاصل سال‌های مورد بررسی، و همچنین اطلاعات جدول فوق، موید رشد فزاینده‌ی تورم در سال‌های اخیر است؛ اتفاقی که دست‌کم در دو سال اخیر و زیر سایه‌ی سنگین کرونا، بخش عمده کارشناسان و منتقدان را با نظریه تاثیر مستقیم قیمت‌ها بر شرایط ملتهب بازار کتاب، همسو کرده است.
بررسی سال‌به‌سال اطلاعات آماری کتاب نیز نتایج مشابهی را نشان می‌دهد. در جداول و نمودارهای زیر، بهای متوسط کتاب در سال‌های 95 تا 99 و 10 ماه نخست سال 1400 مقایسه شده‌اند که شیب تصاعدی تورم در آن‌ها، تقریبا با نمودارهای بالا، برابری می‌کند.
وضعیت بازار کتابیکی دیگر از پارامترهای آماری در بررسی اقتصاد نشر، توجه به میانگین قیمت هر صفحه کتاب است. این رقم، البته نزد ناشران مختلف، ثابت نیست اما بررسی میانگین سالانه این شاخص به خودی خود، اطلاعات کاربردی قابل توجهی به دست می‌دهد:
وضعیت بازار کتاب«تورم» در آیینه‌ی نمایشگاه مجازی
نتایج فروش دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران که در بهمن‌ماه امسال برگزار شد و مقایسه آمار فروش این رویداد با نخستین دوره از آن در سال گذشته، می‌توان گواه موکدی باشد بر رشد تورم در بازار کتاب.
با پایان دومین دوره این رویداد، علی رمضانی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ از افزایش 33 درصدی مبلغ فروش و کاهش 2.4 درصدی تعداد نسخه‌های فروخته شده نسبت به سال قبل، خبر داد. مطابق با اطلاعات منتشر شده، مخاطبان با مراجعه به سامانه نمایشگاه اخیر، یک میلیون و 331 هزار و 530 نسخه کتاب به ارزش 852 میلیارد و 43 میلیون و 791 هزار و 607 ریال خریداری کردند؛ درحالی که در نمایشگاه سال گذشته، یک میلیون و 364 هزار و 565 نسخه کتاب به ارزش 640 میلیارد و 516 میلیون و 690 هزار و 984 ریال از سوی علاقه‌مندان به کتاب، خریداری شد.
صنعت نشر در آستانه قرن جدید
تورم و افزایش هزینه‌های زندگی در سال‌های اخیر، طبیعتا عوامل مختلفی داشته است که در حوزه نشر می‌توان آن را به عواملی همچون افزایش قیمت کاغذ به‌عنوان اصلی‌ترین نهاده‌ی تولید کتاب، افزایش هزینه‌های چاپ با گران شدن اقلامی چون فیلم، زینک، مرکب، صحافی و… نسبت داد.
مصرف فرهنگی یک جامعه، با وجود اهمیت ویژه‌ای که در ارتقاء فرهنگ عمومی دارد، از ملزومات اولیه زندگی به‌شمار نمی‌آید و متاسفانه افراد و خانوارها در مواجهه با تنگناهای اقتصادی، پیش از هرچیز؛ به حذف کالاهای فرهنگی از سبد خرید ماهانه و سالانه خود دست می‌زنند. این واقعیت، عرصه فرهنگ را بیشتر از سایر حوزه، آسیب‌پذیر می‌کند و به همین‌دلیل، اقتصاد فرهنگ همواره مستحق توجه و حمایت‌های ویژه است.
مدیریت فرهنگی در سال‌های اخیر، با تخصیص بودجه و تزریق یارانه در بخش‌های مختلف چرخه نشر، تلاش کرده تا به مدد صنوف فعال در این چرخه بیاید و همچنین، از خرید کتاب در جامعه حمایت کند. با این وجود، قیمت متوسط کتاب نسبت به 5 سال پیش، تقریبا سه برابر شده و این درحالی است که فشارهای اقتصادی در سایر حوزه‌های معیشتی، وضعیت بازار کتاب را به شکل مضاعف، تحت تاثیر قرار می‌دهد و متقابلا؛ تداوم مضاعف حمایت‌ها را می‌طلبد. بی‌شک تحقق برنامه‌ریزی‌ها؛ خصوصا با حرکت در مسیر خودکفایی تولید کاغذ، می‌تواند در بهبود بازار کتاب در آغاز سده‌ی جدید، نقش شایانی داشته باشد.
نظرات